Viggo Johansen, een Deense schilder, creëerde de foto "Stille nacht" in 1891, wat vertaald "Stille nacht" of "Kerstavond" betekent. Deze traditie wordt op realistisch niveau aan de familietraditie toegekend en vormt de kern van dit verhaal, waarbij het uiterlijk van een omgeving wordt behouden die de kijker mogelijk waar vindt. Integendeel, het kan ook een fantasie of een herinnering zijn, waarvan het effect een verlangen naar het thema uitdrukt door de natuurlijkheid van de ingevoegde figuren. Als schilder hanteert Viggo Johansen verschillende stijlen, die kunnen worden opgevat als een verwijzing naar de oude Nederlandse schilderkunst evenals naar romantiek en zelfs classicisme. Toch is de door de schilder gebruikte techniek zowel Neo-impressionistisch als mysterieus en romantisch. Dus wat kun je op de foto zien?

Een welgestelde familie of bijeenkomst staat op kerstavond in een verduisterde kamer en verwondert zich over een felverlichte kerstboom. De kamer, waarin het landschap plaatsvindt, is goed bourgeois ingericht als woon- of eetkamer. Aan de linkerkant van de kamer bevindt zich een wandmeubel waarvan de zwarte oppervlakte dreigt te vervagen met de schaduwen die de nacht creëert. Niettemin, deze duisternis is allesbehalve angstaanjagend of beangstigend, maar kan onder de terminologie van de zwarte romantiek als positief en mooi worden beschouwd. In dit wandmeubel bevindt zich nog steeds het leven in de vorm van prachtige vazen die nog steeds discreet op de achtergrond staan en slechts kort uit de duisternis verschijnen door de fijne lichtreflecties van de bijna sprankelende kerstkaarsen. Sommige van deze vazen zijn versierd met bloemen, terwijl andere alleen door de vorm schitterend zijn. Een van deze stillevens op de voorgrond draagt als een bolvormige top een wereldbol, maar veel waarschijnlijker een sneeuwbal, met de wenk van een echte fantasiewereld, alleen in miniatuurformaat. Verder is er een buste in Romeinse stijl in de lichtere hoek rechts achteraan, die kan worden toegewezen aan het classicisme. De achterkant en de rechter muur en het plafond van de kamer hebben de vorm van grijs-beige stucwerk in de kleur van het beeldhouwwerk en de overgangen stromen. Hetzelfde geldt voor de plankenvloer, die overgaat in zijn loop in het donkere hout van de bovenkast. Met sommige schilderijen op de achtergrond is het interieur voltooid en kan de kijker overschakelen naar de personen, als er geen plant op de achtergrond was, waarvan de takken zich vertakken uit een vaas tot aan het plafond.

Het karakterontwerp van de schilder is ongetwijfeld geen mysterie en verheugt zich zowel door de stille gemoedsstemming als door het schilderen tot in het kleinste detail. Een vrouw, misschien de moeder, is gewikkeld in een lange rok uit één stuk, met haar rug naar de toeschouwer. Gerangschikt in een ringetje, houdt ze de hand van een klein meisje aan haar linkerhand vast en houdt ze de hand vast van een nauwelijks ouder meisje. Dit wordt gevolgd door een jongen en een ander kind en een oudere jongen. Of er nog iemand achter de kerstboom staat, blijft voor de toeschouwer gesloten. Weer in het gezichtsveld zijn er twee andere meisjes, de oudsten van de kinderen en het op één na oudste meisje, die haar hand aan de vrouw op de voorgrond geeft en zo de cirkel sluit. De ogen van de kinderen zijn allemaal gericht op de kerstboom en stralen aan de ene kant verwondering, vreugde, maar ook diepe verbondenheid en nederigheid uit. Sommige kinderen kijken recht vooruit, hoewel het onmogelijk is om te zeggen of ze naar een figuur in de boom of naar het kaarslicht kijken. Het kleinste meisje op de voorgrond en een jongen daarentegen kijken op, waardoor de oriëntatie van het meisje fysiek lijkt. Met het oog hierop lijkt de gezichtsuitdrukking van de meeste kinderen dromerig. Alleen de eerste jongen links op de foto, die nieuwsgierig onder de kerstboom kijkt, gedraagt zich ambivalent. Terwijl ze haar gezicht weer naar het kleinste meisje draait, kijkt de vrouw in de gordijnen naar het kind. Op de linker achtergrond bij de kastmuur staat een oudere vrouw die blij is voor de kinderen. Als kinderkleding speels is en niet luxueus of arm, kan dameskleding als traditioneel religieus worden beschouwd. Verrassend genoeg is het geslacht van een van de kinderen niet goed gedefinieerd omdat het eruit ziet als een jongen in het gezicht, maar gekleed in een lichte jurk.

Aan de ene kant, romantisch en mooi, evenals het volgen van het christelijk geloof, stoort me iets na meerdere keren het beeld te hebben onderzocht. Bijna alle kinderen genieten van de schoonheid van de kerstboom, een kind kijkt er nieuwsgierig onder. Een geschenk bevindt zich onder de boom, die, gezien de situatie, voorbestemd lijkt voor alle kinderen. Symbolisch wordt hier de nadruk gelegd op de christelijke traditie van delen en naastenliefde, maar zonder het gevoel te verliezen dat dit soms geen familie is. De afwezigheid van een man suggereert dat het een weeshuis of een weduwe is met haar kinderen op de voorgrond. Het mysterie van de afbeelding blijft open en leeft voort op de zwart-romantische sfeer van een droom of werkelijkheid.

---

Stille Nacht · Viggo Johansen